Soldaten van klei – het Terracotta leger
Tijdens de voorbereiding van mijn reis naar China verheugde ik me er al op:
een bezoek aan het Terracotta Leger!
Een must see in China volgens iedereen, en één van de
100 (!) wereldwonderen volgens een platenboek in mijn boekenkast.
En dan sta je daar en maakt het (klei)hart een sprongetje: inderdaad een wonder!
Vooraf was ik beducht dat het door drukte wat zou tegenvallen. Het valt niet mee om mensenmassa's te ontwijken in China en bij zo'n beroemde trekpleister kan je een grote mensenmassa verwachten.
Gelukkig bleek dat voor mij in de praktijk geen afbreuk te doen aan de ervaring. De beelden trokken al mijn aandacht en ik ben de mensen gewoon vergeten.
Ik had me vooraf toch geen goede voorstelling gemaakt over de enorme hoeveelheid van soldaten, en dan te bedenken dat ze nog lang niet allemaal zijn opgegraven.
De beelden zijn verder levensgroot, het zijn geen kleine speelgoedsoldaatjes!
Ronduit indrukwekkend, helemaal als je bedenkt hoe lang geleden deze beelden zijn gemaakt!
Geschiedenis van het Terracotta Leger
Het Terracotta Leger was een grafgeschenk voorde eerste keizer van China, Qin Shi Huangdi. Deze man, die ruim 200 jaar BC leefde, wordt als eerste keizer van China gezien omdat hij tijdens zijn leven grote gebieden rondom de Gele Rivier tot één Rijk heeft weten te verenigen.
Zijn mausoleum ligt onder een enorme grafheuvel en vormt onderdeel van een veel groter complex, binnen een ommuurd landgoed. Hier zouden ook andere gebouwen liggen, zoals tempels, zalen en gebouwen voor bestuurders en ambtenaren. Dit alles is met het verloop van vele jaren verdwenen onder een metersdikke laag zand, waardoor het gehele complex zo'n tweeduizend jaar onder de grond heeft gelegen.
Totdat in 1974 Chinese boeren bij het graven van een metersdiepe put op een soldaat van het Terracotta Leger stuitten...
Met verdere opgravingen werd (een deel van) het Terracotta Leger blootgelegd, bedoeld om de eerste keizer van China voor eeuwig te vergezellen in zijn onsterfelijkheid. De duizenden soldaten vormen een belangrijk grafgeschenk, maar zeker niet het enige!
Intussen hebben ze ook muzikanten en acrobaten gevonden, de keizer hoefde dus niet alleen maar oorlog te voeren in het hiernamaals.
Er schijnen veel meer kuilen met grafgeschenken te zijn geweest. In geopende kuilen zijn onder andere bronzen miniatuurwagens met bronzen paarden en wagenmenners gevonden, en bronzen vogels.
Maar ze hebben ook massagraven van dwangarbeiders gevonden. Meer dan een half miljoen arbeiders schijnen aan het complex en de grafgeschenken te hebben gewerkt!
De tombe van Qin Shi Huangdi zelf is nog niet geopend, volgens China omdat de huidige technieken dit nog niet verantwoord maken. Niet zo gek, als je de beschrijving van de Chinese historicus Sima Qian leest. Volgens hem was het ontwerp van het graf bedoeld als een ondergrondse weergave van het heelal. De bodem zou zijn vormgegeven als een kaart van het Chinese rijk, en kwikzilver is gebruikt voor het nabootsen van onder meer de Gele Rivier en de oceaan (metingen lijken erop te duiden dat dit waar zou kunnen zijn). De vloer en bodem zouden met brons bedekt zijn om het water buiten te houden, en de plafonds zouden zijn ingelegd met edelstenen en parels om zon, maan en sterren na te bootsen. Dit alles zou bewaakt worden door kruisbogen, zo geïnstalleerd dat ze automatisch afgaan zodat het graf wordt geopend.
Hoewel het complex zelf dus wel bekend is uit de overlevering, was het Terracotta Leger niet beschreven. Dit was dus echt een verrassende, toevallige ontdekking.
Het Terracotta Leger als geheel
In de grootste opgraving (pit 1) zijn waarschijnlijk zo'n 6000 terracotta figuren aanwezig, waarvan een deel is opgegraven.
Dit zou het centrale leger zijn, gevormd uit voetsoldaten, officieren en strijdwagens met vier paarden ervoor. De beelden zouden verder in de exacte militaire formatie en rangorde zijn geplaatst.
Ik moet eerlijk zijn, van de rangorde in een leger heb ik geen enkel verstand. Maar het ziet eruit alsof het voetvolk, de officieren en de strijdwagens met de paarden allemaal klaar staan om ieder moment te vertrekken.
In een andere opgraving (pit 2) zijn ruiters gevonden (staand voor hun paarden), strijdwagens met paarden, voetsoldaten en boogschieters.
In de 3e opgravingsplek zou het hoofdkwartier gelegen zijn geweest, gezien het grote aantal officieren ten opzichte van de voetsoldaten en een strijdwagen.
Individuele soldaten in het leger
Eenmaal over de schok van de immense omvang van het leger heen, moet je zeker niet nalaten om de details beter te bekijken. Er wordt gezegd dat iedere soldaat uniek is. En hoewel ik daar geen eed op zou durven zweren, zie je wel heel veel verschillende gezichten, lichaamsbeharing, haardrachten, hoofddeksels, kleding, sjaaltjes etc.
En dan te bedenken dat de kleuren van deze beelden intussen verbleekt zijn, maar dat deze vroeger met verschillende kleuren beschilderd waren!
De opgegraven beelden van soldaten vallen in drie basiscategorieën: infanterie (voetvolk), cavalerie (ruiters) en wagenmenners. Het voetvolk kan verder worden onderverdeeld naar officieren van verschillende rangen, lichtbewapende en zwaarbewapende voetsoldaten, en boogschutters (zowel staand als knielend).
Generaal
Officier
Links één van de 7 generaals die zijn opgegraven.
Hij draagt een mantel en onderkleed onder zijn bepantsering.
Zijn uniform is versierd met geknoopte rangtekens op borst, schouders en rug.
Rechts een officier.
De mantel onder zijn pantser/harnas komt tot onder zijn knieën, er is geen onderkleed zichtbaar.
Officieren met een midden-rang hadden óf alleen een borstharnas, óf droegen een pantser op zowel de borst als de rug.
Knielende boogschutter
Staande boogschutter
Uit de stand van de handen valt op te maken dat dit beeld oorspronkelijk een kruisboog vast had. Dit was waarschijnlijk een echte boog van hout en is daarom vergaan.
De soldaat heeft wel bepantsering tot over de schouder, maar een kortere tuniek (tot boven de knie).
Deze soldaat stond ook klaar zijn boog af te schieten.
Hij heeft alleen een tuniek aan, zonder bepantersering.
Hoe zijn de soldaten gemaakt?
De beelden bestaan uit verschillende onderdelen, het lichaam met voeten, de armen, de handen en het gezicht. Waarschijnlijk werd de basis voor de beelden in massaproductie gemaakt met behulp van mallen. Deze basis werd vervolgens in leerharde staat bewerkt om meer realistische vormen te krijgen en individuele kenmerken aan te brengen aan handen en kleding. Maar ook om het hoofd te boetseren. Het hoofd werd als laatste toegevoegd aan het beeld.
Natuurlijk zijn er al veel onderzoeken uitgevoerd naar het Terracotta Leger. In 2017 zijn de resultaten van een onderzoek naar de gebruikte klei gepubliceerd.
Hieruit komt naar voren dat de klei waarschijnlijk in de directe omgeving van het complex is gewonnen. Omdat een juiste samenstelling van de klei cruciaal was vermoeden de onderzoekers dat de klei eerst werd voorbewerkt door een centraal team. Hierbij werd de klei samengesteld voor het gewenste gebruik. Voor het maken van de beelden werd bijvoorbeeld zand aan de klei toegevoegd ten behoeve van een betere verwerking, voor het maken van vloerstenen was dat niet nodig.
Deze bewerkte klei is zou vervolgens verdeeld zijn onder verschillende pottenbakkers, die zich zo geheel op het vormen van de beelden zelf konden concentreren. Onderzoekers hebben dezelfde naamtekens gevonden op beelden en dakpannen, wat erop duidt dat de pottenbakkers verschillende producten van klei maakten. Dat vond ik wel verrassend, ik zou juist specialisatie verwachten!
Waarschijnlijk hebben veel pottenbakkers in de buurt gewerkt, want zware klei over lange afstanden vervoeren lijkt niet efficiënt.
Het onderzoek vermeld weinig over het vervoer van de gemaakte beelden naar de oven. Grote, droge, holle en zware kleibeelden zijn kwetsbaar, dus vervoer hiervan vormt een fors risico. Leerharde klei kan echter veel meer hebben. Het zou best kunnen dat ze de onderdelen van de beelden in leerharde staat hebben vervoerd en vlakbij de oven pas definitief in elkaar hebben gezet? Het onderzoek gaat niet op deze mogelijkheid in.
Over de ovens weten ze nog niet veel, dit moeten toch grote ovens zijn geweest die goed controleerbaar waren qua temperatuur, anders wordt het niets met het bakken van dergelijke beelden. Ik ben benieuwd of ze daar in de toekomst nog meer over kunnen ontdekken.
Duidelijk is wel dat dit enorm veel werk is geweest, ondanks een basis die via massaproductie is gemaakt. Het verdere boetseerwerk vereist veel vaardigheid, vooral voor de gezichten.
Een andere bron meldt dat er wel 80 verschillende naamtekens zijn gevonden op de beelden. Of dat waar is weet ik natuurlijk niet, maar het zou me niet verbazen gezien de enorme hoeveelheid werk.
Denk verder ook eens aan de veelheid aan mensen die model zullen hebben gestaan ter inspiratie.
Het is bijna niet voor te stellen dat al dit werk voor één keizer is uitgevoerd!
Praktisch: Hoe het Terracotta Leger te bereiken en te bekijken
Als je net als ik geen fan bent van achter een rood vlaggetje / gele paraplu of andersoortig “volg mij, volg mij object” aan te moeten wandelen, laat al die tours dan lekker links liggen. Het Terracotta Leger is ook zelfstandig te bezoeken door de bus vanuit Xi'an te nemen. Het is mij prima gelukt de grote bussen te vinden en een kaartje te kopen, ook al sprak ik geen woord Chinees.
En ja, zelf met de bus gaan betekent mogelijk dat je niet 3 bezienswaardigheden buiten Xi'an op één dag gaat bezoeken (hoewel dat theoretisch zou moeten kunnen begreep ik). Maar persoonlijk geniet ik liever rustig van wat ik zie, dan dat ik alles gehaast moet bekijken en alle ervaringen in elkaar overlopen zonder dat ik er echt van kan genieten.
Voordeel van zelfstandig gaan is dat je zelf de volgorde én het tempo van je bezoek kan bepalen. En het is ook makkelijker een plekje met een goed zicht te vinden tussen de Chinezen....
Het complex kent dus meerdere opgravingsplekken (pits). Voor de impact is het aan te raden de grote hal voor het laatst te bewaren. Bij een van de kleinere opgravingen zijn individuele beelden in vitrines neergezet, met uitleg. Op die manier leer je al waar je op kan letten om verschillende soorten soldaten en rangen en standen te herkennen.
Is het Terracotta Leger in China een bezoek waard?
Ik vond het bezoek aan het Terracotta Leger in China geweldig en absoluut een bezoek waard, helemaal als keramiek liefhebber. Ja, het is druk met mensen, maar geniet gewoon van wat je ziet en probeer de meute te negeren. Tegenwoordig zijn de soldaten in kleine aantallen overigens ook internationaal te bezichtigen, soms ook in Nederland.
Wie heeft er ook zo genoten van deze soldaten van klei?
Voor de liefhebbers is (in China) het mausoleum van Keizer Jing (soms het Han Yang Ling Museum genoemd) ook een aanrader! De daar opgegraven beelden zijn kleiner en meer gericht op het dagelijkse leven en je kan ze van vlakbij bekijken. Lees meer in Insider tip: het Han Yang Ling mausoleum van Keizer Jing
Reactie plaatsen
Reacties