Werken met gietklei - stappenplan voor beginners

De basis: een simpele beker gieten

Ik beschrijf hier hoe ik het gieten van een beker aanpak. Dit met behulp van een simpele, eendelige mal die op het atelier regelmatig gebruikt wordt.

Er is veel meer mogelijk qua gietwerk, denk aan het gieten met verschillende lagen van gekleurde klei. Maar daarvoor is het van belang eerst de basis onder de knie te hebben.

Benodigdheden.

Natuurlijk begin je met gietklei, en een (giet)mal.

Gietklei

Je kan gietklei zelf maken, maar voor iemand die net begint zou ik dat niet aanraden.

Gietklei is meer dan alleen kleipoeder en water, hieraan moeten waterglas en (gecalcineerde) soda worden toegevoegd. Dat luistert qua verhoudingen tamelijk nauw om een goede gietklei te maken.

Veel eenvoudiger is het om een emmer kant en klare gietklei te kopen. Dat doen wij op het atelier altijd. Je kan gietklei voor aardewerk, steengoed en porselein kopen, en soms ook nog in verschillende kleuren.

Persoonlijk besteed ik mijn tijd liever aan het maken van werkstukken dan aan het zelf maken van gietklei.

Mallen

Je hebt gietmallen en drukmallen. Gietmallen zijn, zoals de naam al zegt, echt bedoeld voor het werken met gietklei. Drukmallen zijn (in theorie) bedoeld om met gewone klei mee te werken, in plaats van gietklei.

Echter, in mijn ervaring zijn een aantal drukmallen ook prima als gietmal te gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan drukmallen voor lage ronde schalen of een halve bolvorm. Je moet alleen wel zorgen dat je voldoende gietklei hebt om de hele mal (tijdelijk) te vullen. Laat je door de benaming dus niet weerhouden en kijk zelf of je denkt dat de mal ook geschikt zou kunnen zijn als gietmal.

In keramiek winkels is vaak een groot aanbod van deze mallen. Je zou ook zelf een mal kunnen maken. Het maken van mallen is echter een verhaal apart, zeker als je wat lastigere vormen wilt maken. Voor dit artikel heb ik voor een kant en klare (giet)mal van een simpele beker gekozen.

Overige benodigdheden

Een goede voorbereiding

Een goede voorbereiding scheelt echt in de uitkomst en in de hoeveelheid troep die je maakt.

Stap 1: Leg alle benodigdheden klaar op een plek waar je makkelijk bij kan. Het is verder van belang om te zorgen dat je voldoende werkoppervlak hebt.

Stap 2: Check of de mal goed schoon is en niet beschadigd aan de binnenkant van de mal.

Beschadigingen aan de binnenkant van de mal zie je direct terug in de gegoten beker. Afhankelijk van de soort beschadiging kan deze met extra werk nog wel te verwijderen zijn van de gegoten beker. Het loont dus om voorzichtig om te gaan met de mal!

Het vullen van de mal met gietklei

Stap 5: Vul de mal met gietklei.

Hierbij zijn een paar dingen van belang:

• Giet de gietklei bij voorkeur door een zeef, om te voorkomen dat eventuele klonten (zeker mogelijk indien je bij de voorbereiding onvoldoende de klei hebt doorgeroerd) in de mal terecht komen. Als zeef kan je hiervoor prima een gewone goedkope keukenzeef gebruiken.

• Probeer ervoor te zorgen dat de klei gelijkmatig door blijft lopen bij het vullen. Als je iedere keer een deel van de mal volgiet, is de kans groot dat je daar toch dunne lijntjes door gaat zien op de beker. Als er veel tijd tussen zit kan er tevens een verschil in de dikte van de wand van jouw werkstuk ontstaan, wat voor zwakke plekken zorgt en het werkstuk er ook niet mooier op maakt.

  • Als de emmer niet te vol zit/te zwaar is giet ik de klei direct vanuit de emmer.
  • Als de emmer nog te zwaar is dan gebruik ik een grotere maatbeker.

• De mal vul je helemaal tot bovenaan, zodat er eigenlijk een klein laagje “bovenop” ligt.

Stap 6: Direct nadat je de mal geheel hebt gevuld is het goed om van onderaf voor wat trillingen te zorgen.

Dit zorgt ervoor luchtbellen in de gietklei naar boven komen en kunnen ontsnappen. Tik je mal voorzichtig met de hand aan, of klop hard op de ondergrond (werkt indien die niet heel stabiel is, onze tafel kan wel wat bewegen).

Stap 7: Hou de tijd in de gaten dat de gietklei in de mal zit.

De klei heeft even nodig zodat deze tegen de wand van de mal opstijft. Dit omdat de gipsmal het vocht wegtrekt van de klei. Op die manier ontstaat tegen de binnenkant van de mal een iets drogere kleilaag die blijft zitten als je de rest van de gietklei er weer uitgiet.

• Hoelang de gietklei in de mal moet blijven is een kwestie van ervaring opdoen. Hoe langer je de klei in de mal laat staan, hoe dikker die laag wordt. Ik heb wel eens gehoord dat je een minuut per millimeter dikte kan rekenen. Maar dat geloof ik niet, omdat het er ook vanaf hangt hoe droog de mal is, en hoe “nat” de klei die je gebruikt.

• Het kan dus ook zijn dat de benodigde tijd voor een laag van dezelfde dikte de eerste keer korter is dan als je direct daarna nog een keer dezelfde mal gebruikt. Bij direct hergebruik is de mal wat vochtiger en kan het zo zijn dat deze het vocht langzamer uit de gietklei onttrekt.

• Doordat de klei wat indroogt zakt het kleiniveau soms iets. Afhankelijk van de mal kan dit de bovenrand van het werkstuk beïnvloeden. Giet indien nodig wat extra klei bij in het midden van de gietopening. Op die manier verstoor je de rand niet en voorkom je dat je met een iel dun bovenrandje komt te zitten.

Het leeggieten van de mal

Stap 10: Eenmaal goed uitgelekt is het tijd om de mal rechtop te zetten, en de klei van de mal rand te verwijderen.

Zelf doe ik dit liever nu dan als de klei echt droog is, omdat droge klei zoveel kwetsbaarder is. Zoek zelf uit wat voor jou het beste werkt hierbij.

• Vaak gebruik ik hiervoor ook de oude ijsstokjes.
• Zorg in ieder geval dat je niets scherps gebruikt, zodat je de mal niet beschadigd.

• Verwijder de klei van de rand door je gereedschap zo vlak mogelijk over de rand van de beker te halen met een beweging die van binnen naar buiten gaat. Zo is de kans het kleinst dat je de rand van de beker beschadigt. Als de beker droger is kan je de rand nog wat verder bijwerken met een natte spons.

De beker uit de mal halen en afwerken

Stap 11: Laat de beker drogen in de mal.

• Probeer niet de klei zelf los te maken van de binnenwand van de mal. Dit beschadigt vaak toch de rand van het werkstuk. Bij te natte klei kan het hele werkstuk zelfs vervormen. Als de klei genoeg is gedroogd en je hebt de bovenkant van de mal goed schoongemaakt zou de beker vanzelf los moeten komen van de gipswand.

• Als de mal erg nat is kan het drogen best even duren. Meestal zet ik de mal met een stuk vershoudfolie over de bovenkant weg zodat de klei rustig kan drogen. Als je geen plastic over de mal doet droogt de klei veel sneller. Dat is niet altijd handig/wenselijk.

Stap 12: Werk de rand verder bij en voeg eventuele andere decoratie toe.

• Bij een leerharde beker werk ik de rand vaak bij met een vochtige spons. Gebruik geen te natte spons en druk niet te hard om de rand niet te vervormen.

• De decoratie opties zijn deels afhankelijk van hoe dik je de beker hebt gegoten.

• Als je iets van klei wilt toevoegen als versiering, is het handig dit ook van gietklei te maken, zodat je geen last hebt van verschillende krimp percentages. Giet daarvoor een beetje gietklei op een gipsplaat en laat het wat indrogen. Eenmaal wat ingedroogd kan je het prima tot een bolletje kneden en hiermee verder werken. Ik gebruik vaak ook wat gietklei om het aan de beker te bevestigen.

Nu is de beker klaar om gebakken te worden. Ik hoop dat mijn ervaringen anderen ook kunnen helpen om met plezier met gietklei en mallen te werken!

Laat je weten hoe het is gegaan, of als je nog andere tips hebt?