Op ons atelier hebben we een elektrische oven. Voor ons een uiterst handige, computergestuurde oven waarbij wel veel verschillende stookinstellingen kunnen kiezen. Hiermee stoken we op aardewerktemperatuur, maar ook op hogere temperaturen (de oven kan tot 1250 °C).
Naast “gewone” glazuur stoken (die zeker niet gewoontjes hoeven te zijn), kunnen we hier ook bijzondere stoken mee uitvoeren. Zoals een stook voor kristalglazuur. Daarover kan je meer lezen in mijn artikel 3 Tips voor het werken met kristalglazuur.
Echter: de afgelopen maanden kwam er de kans om samen met een andere klei liefhebber te experimenteren met een andere stookmethode:
Saggar stoken in aluminiumfolie!
Hiervoor gebruiken we een raku-oven op gas, die we buiten stoken. Saggar stoken gaat zelfs nog iets sneller dan het raku stoken. Het is superleuk om binnen korte tijd al de uitkomst te kunnen bekijken, daar waar dat met de gewone elektrische oven véél langer duurt.
Je tilt het ingepakte werkstuk uit de oven met een tang. En dan hoef je de surprise alleen nog maar uit te pakken...
Saggar van aluminiumfolie voorafgaand aan de stook.
Saggar van aluminiumfolie na de stook - het folie is verkleurd maar nog wel intact.
Met de tang tillen we de saggar uit de oven. Dat gaat prima!
Super leuk om deze methode uit te proberen en te experimenteren met verschillende chemicaliën en materialen in het folie. En met een stook in de buitenlucht in een ruime tuin is dit een prima optie om met zijn tweeën te doen. Heerlijk, dit soort afleiding in corona tijden.
In deze post wil ik jullie meenemen met onze aanpak bij de eerste experimenten, en 10 ervaringen hieruit met jullie delen.
Voordat ik aan onze eigen ervaringen toekom eerst een paar vragen die ook wij moesten beantwoorden voordat we konden starten. Dat hebben we gedaan met behulp van enkele informatiebronnen welke ik hier kort noem. Daarna volgen onze eigen ervaringen. Ik hoop dat die voor anderen weer van nut kunnen zijn!
Verder in deze post ook de eerlijke resultaten van de 1e poging. Soms lijkt het wel of alles in 1 keer goed gaat als je de filmpjes bekijkt op internet. Niets is minder waar, het blijkt voor ons zeker een leerproces. De eerste twee pogingen zijn ontzettend leuk en waardevol geweest, maar de uitkomsten bij mij waren nog niet zoals gehoopt. Bij de 3e poging was ik wel blij met de resultaten.
Ik ben blij met deze resultaten! Het zijn natuurlijk zeker geen meesterwerken, maar wel bemoedigend voor het leerproces.
Er moet nog een knopje op het dekseltje, dat wordt iets van een knoopje, daar ben ik nog niet helemaal uit. Door corona is het nu niet zo handig om uitgebreid te gaan snuffelen op de markt / in de winkel, dus dat moet nog even wachten.
4 vragen voorafgaand aan de saggar stook
Voordat we konden beginnen moesten we eerst een aantal zaken uitvogelen, want hoe het hele gebeuren aan te pakken?
1. Wat is een saggar eigenlijk?
Een saggar is een afgesloten container. Ooit bedoeld om werkstukken in de oven te beschermen tegen rondvliegende as van de houtstook. Nu gebruikt om een soort microklimaat te creëren rondom een werkstuk in de oven, zodat de dampen van chemicaliën en andere materialen het werkstuk direct beïnvloeden. Veelal is de container zelf ook gemaakt van klei, maar ook een saggar van ander (niet brandbaar) materiaal is mogelijk. En zo kwamen wij op een saggar van aluminiumfolie. Makkelijk en laagdrempelig voor de eerste experimenten!
2. Hoe dik moet de laag aluminiumfolie om het werkstuk zijn?
Tja, volgens de informatie die we konden vinden waren er verschillende opties, tussen de 1 en 3 lagen. Eenmaal in de winkel bleek dat er ook nog dikker en dunner aluminiumfolie te koop is, om de keuze nog wat makkelijker te maken...
3. Wat voor materiaal gebruik je om kleuren op het werkstuk te krijgen?
In de praktijk hangt dat waarschijnlijk ook af van het soort saggar dat je gebruikt. Iets waar wij vooraf nog niet zo'n beeld van hadden. In een “echte container” is meer ruimte om het werkstuk dan bij een aluminium saggar die je direct om de pot heen vouwt. Daardoor kan je ook meer materiaal onder en boven de pot toevoegen. Hout, zaagsel zeewier, sinaasappelschillen, mos koperdraad, ijzersulfaat, zout, suiker, touw, kopersulfaat, kobaltcarbonaat, ijzer chloride, staalwol, koffieprut, het wordt allemaal genoemd.
Met dit in het achterhoofd heb ik tijdens een strandwandeling een flinke lading zeewier meegenomen en thuis laten drogen. Genoeg voor heel wat experimenten!
De "kunstwerkjes" die ik had gemaakt voor het allereerste experiment met saggar stoken in aluminiumfolie....
4. Tot welke temperatuur moet/kan je stoken?
Hierover hebben wel veel verschillende verhalen gehoord en gelezen. In 1e instantie lijkt het er dan op dat iedereen een beetje zijn eigen temperatuur hanteert, waarbij we hoorden over temperaturen tussen 600 °C en 1000 °C. Nogal een verschil in temperatuur dus.
Gaandeweg zijn we ons er pas van bewust geworden dat dit te maken had met de gebruikte saggar en de daarin gebruikte materialen en chemicaliën.
Bronnen van informatie en inspiratie
Om bovenstaande vragen te kunnen beantwoorden en aan de slag te kunnen gaan hebben we de nodige filmpjes op youtube gekeken, en de resultaten van ervaren saggar stokers bewonderd.
Om het zoeken te vergemakkelijken heb ik hieronder een link opgenomen naar een paar filmpjes over het stoken met aluminium saggars. Een selectie uit een veel groter aanbod. Mijn reden om deze te selecteren is dat hier naar mijn mening veel nuttige, praktische informatie uit te halen valt. Wel allemaal gemaakt in de United States.
Een video van Cantley Pottery.
Wat mij betreft een overzichtelijk verhaal waarin werken met ijzerchloride bij een saggar stook helder wordt uitgelegd. Inclusief een veilige aanpak om met ijzerchloride te werken, want het is geen fijn spul.
Een video van Maple Leaf G&CC, een les over alternatieve stookmethodes.
Als ik hier één ding van heb geleerd, is dat je niet bang moet zijn om te experimenteren! Er is genoeg mogelijk zonder het gebruik van ijzerchloride.
Verder blijkt dat je van een saggar stook ook een feestje met “klei cadeautjes” kan maken... maar dan moet je wel geduld hebben totdat die zijn afgekoeld, voordat je de resultaten kan bewonderen! Ook andere alternatieven om een saggar te maken worden besproken.
Een lange video (> 1 uur) van Orchard Valley Ceramic Arts Guild.
Het lawaai op de achtergrond vond ik zelf wel vermoeiend. Dit is wat mij betreft geen ideale video voor een absolute beginner, omdat veel van wat er wordt besproken je als echte beginner nog niet zoveel zegt.
Maar ik merk dat nu we wat eerste ervaringen hebben opgedaan dat deze video leerzame en informatieve stukken kent.
Een keramiste van eigen bodem die prachtige werkstukken maakt met saggar stoken (maar niet direct met saggars van aluminiumfolie) is Jolanda van de Grint. Het is me wel duidelijk dat er veel mogelijk is met heel verschillende resultaten.
Zoals altijd zijn resultaten van anderen zeker geen garantie voor de eigen experimenten, dat is ons bij onze experimenten ook weer duidelijk gebleken.
10 Ervaringen vanuit onze experimenten
Hieronder behandel ik 10 ervaringen die wij hebben opgedaan bij de eerste experimenten met saggar stoken in aluminiumfolie.
-
Bij ronde vormen is ook draaiklei met een klein beetje fijne chamotte sterk genoeg om bij een saggar stook gebruikt te worden. De ronde vorm is van zichzelf al sterk. Tot nu toe hebben we nog geen werkstukken van genoemde klei gehad die kapot zijn gegaan. Natuurlijk zit je het veiligst met klei met iets meer chamotte, er is klei speciaal voor raku stoken die hier ook goed voor werkt. Maar als je die klei niet hebt, laat je dan niet weerhouden het toch te proberen!
-
Na wat uitproberen merken wij dat 1 laag van het dikkere aluminiumfolie zijn werk goed lijkt te doen. Gekreukelde aluminiumfolie geeft mooiere resultaten.
-
Tussen 650 °C en 750 °C zagen wij bij een stook niet veel verschil in resultaat. Bij een volgende stook hebben we 700 °C aangehouden, en dat heeft prima gewerkt. De eerste stook gaf teleurstellende resultaten, maar die hebben we op 950 °C gedaan, en zonder ijzerchloride. Achteraf denken we dat de temperatuur te hoog is geweest en dat de gebruikte grondstoffen daarom meer zijn “weggebrand” dan dat ze een kleurresultaat gaven. Maar dat is giswerk, mogelijk was iets anders de oorzaak.
Net uit de oven, het vaasje met kopersulfaat en koperdraad en venkel laat weinig resultaat zien. De venkel is weggebrand, het koperdraad is zwart, maar er is alleen een bruinige kleur te bekennen.
Teleurstellende resultaten van koperdraad, venkel in zout en kobalt carbonaat. Hoewel later blijkt dat er wel degelijk lichtblauwe streepjes van de venkel zichtbaar zijn.
Het vaasje met staalwol en sinaasappelschil heeft in het geheel geen kleur gekregen. De staalwol zit er zwartgeblakerd nog op, maar eronder is na het wegvegen niets te zien.
-
IJzerchloride is tot nu toe voor ons het meest betrouwbare materiaal om rode/roze/oranje kleuren te verkrijgen. Maar geen enkel werkstuk wordt hetzelfde! IJzerchloride is geen fijn spul, het tast metaal aan. We gieten het daarom buiten in een plastic bak over de werkstukken heen (natuurlijk met handschoenen aan), en zorgen dat de werkstukken op een krant op een houten tafel drogen, of op de stenen op de grond.
-
Koperdraad geeft dikkere zwarte lijnen, maar paardenhaar geeft juist dunne zwarte lijnen. Minder intens, subtieler dan koperdraad. Maar: dikke zwarte koperdraad lijnen kunnen na verloop van tijd van zwart naar groen veranderen, en een stuk dunner worden.
Nieuwe poging met hetzelfde vaasje, nu met ijzerchloride, koperdraad en koffieprut in de gekreukelde aluminiumfolie.
Resultaat van de 2e poging met het vaasje: rode kleuren van de ijzerchloride, zwarte vlekken van de koffieprut en een dikke zwarte lijn van het koperdraad.
Na een paar weken is de dikke zwarte lijn van het koperdraad veranderd in een dunne groene lijn.
-
Je gebruikt al snel teveel suiker, koffie etc. Enkele korreltjes is echt al genoeg voor effect. Kleine hoopjes koffieprut gaven echt al grotere, intens zwarte plekken. In de foto's van het vaasje hierboven kun je in de meest linkerfoto wat koffieprut zien. Dat geeft behoorlijk zwarte vlekken, die ook na verloop van tijd intens zwart zijn gebleven.
-
Het dikkere zeewier geeft ook vooral zwarte plekken tot nu toe, maar wel met metallic glans lijkt het. Iets wat bij mijn test met koffieprut toch minder het geval was.
-
De tot de verbeelding sprekende combinatie van honing, pindakaas en eierschalen die ik ergens op internet had gevonden heeft bij mij in ieder geval weinig zichtbare resultaten opgeleverd. Vaag kon ik misschien een schaduw van een eierschaal zien, maar het potje was verder niet echt zichtbaar gekleurd los van wat zwarte vlekjes. Voor gewoon op brood zou ik deze combinatie zeker ook niet aanraden!
Een poging met een vaasje met pindakaas,honing en eierschalen in de aluminiumfolie saggar. Dit is het hergebruikte vaasje van de staalwol ...
Het grauwe resultaat van het pindakaas, honing en eierschalen experiment - na het boenen was het vaasje weer bijna wit.
-
De vorm van het werkstuk heeft invloed op de temperatuur binnen de aluminiumfolie saggar. Bij een paar werkstukken met ronde onderkant maar met een platte bovenkant bleek dat, in combinatie met een al warme oven van de vorige stook die we redelijk vlot weer hebben opgestookt, de temperatuur binnen de saggar bij de platte bovenkant toch niet hoog genoeg was geweest om de ijzerchloride te laten reageren. De bovenkant was niet “gaar”, terwijl de onderkant dat op zich wel was. Omgedraaid opnieuw stoken bleek de oplossing.
-
Een werkstuk dat nog niet helemaal gedroogd is inpakken waarbij je de gekreukte aluminiumfolie strak tegen het werkstuk drukt geeft aan de onderkant (dichtste op werkstuk, meeste hitte in de oven?) een grappig motief. Ik zou dit wel over de hele pot willen hebben!
Leuk patroon op de onderkant van de vaasjes welke vochtig in de aluminiumfolie zijn verpakt.
Instant resultaat, of toch niet helemaal?
Eenmaal uit de oven en uit het aluminiumfolie gepeld lijkt het net of dat direct het eindresultaat is.
Maar nee, na een tijdje wachten bleken de kleuren feller te worden! Vanuit de video's denk ik te begrijpen dat dit gebeurt onder invloed van zuurstof waarop de gebruikte grondstoffen nog reageren.
We dachten dat dit na korte tijd wel voorbij zou zijn. Dat het verwachte blauw nergens te bekennen was bij een 1e poging. Dat die zwarte streep van een stukje koperdraad zwart zou blijven. Totdat ik een week later de proefstukken nogmaals bekeek. En verrast werd door toch wat vage blauwe streepjes van de venkel. En 1,5 maand later constateerde dat de dikke zwarte lijn van koperdraad veel dunner was geworden, en niet meer zwart was maar groen.
Dit is ook een van de redenen dat we bij de laatste keer de resultaten aan het eind van de dag met kleurloze bijenwas hebben ingewreven. Dit geeft een prachtig resultaat, en zorgt er hopelijk ook voor dat het resultaat niet verder meer verandert.
Hebben jullie ervaring met het stoken in een saggar van aluminiumfolie? Ik zou het leuk vinden om jullie tips te horen!
Over andere stookexperimenten kan je meer lezen in Uniek keramiek - stoken in een houtvuur
Reactie plaatsen
Reacties
Oeh ben nu heel benieuwd naar de materialen die je juist gebruikt hebt bij de drie bollen waar je tevreden mee bent (3e poging). Dat komt in het stuk verder niet naar voren?